شریعت ناب

سلام دخترا… روزتون مبارک… و تبریک میگم میلاد بانوی کریمه اهلی بیت، فاطمه معصومه سلام الله علیها.

طبق وعده که در پست قبلی داده بودم امروز از ارزش گذاری قرآن کریم نسبت به زنان و دختران را بررسی میکنیم که به شرح زیر است:

در بسياري از جوامع بشري دختر از جايگاه فروتر و پست­تري برخوردار بوده و هست. در گذشته زن و دختر از جايگاه شايسته­اي برخوردار نبوده و در تمدن كنوني نيز هر چند به ظاهر سخن از تساوي مرد و زن به دور از همه تفاوت­هاي واقعي ميان مرد و زن، بسيار شنيده مي­شود؛ ولي هنوز هم به شكل برده­داري مدرن و جديد از زنان و دختران به اشكال مختلف بهره­برداري مي شود و زن و دختر جايگاه واقعي خود را نيافته­اند. هنوز نيز در بسياري از كشورهاي جهان دختران به روش جديد زنده به گور مي­شوند. در آمارهاي منتشر شده درباره سقط جنين در چين آمده است كه بيش از هفتاددرصد دختران پس از شناسايي در زهدان مادر سقط مي­شوند. در اروپاي متمدن نيز دختران مورد انواع سوءاستفاده­ها حتي از سوي بستگان بسيار نزديك قرار مي­گيرند و از نظر جنسيتي ميان زن و مرد تفاوت مي­گذارند و در مشاغل كمتر به كار گرفته مي­شوند و از نظر عدم امنيت شغلي در مرتبه بسيار بالاتري از مردان قرارمي­گيرند. احترام و ارزش گذاري به زن تنها براي سوءاستفاده مي­باشد و در واقعيت زن و دختر از نظر جايگاه در مرتبه­اي پست­تر از انسان به معناي مرد و برتر از جانوران و حيوانات فرض مي­شوند.

نگاه اسلام و قرآن به زن به عنوان موجودي از نظر آفرينش و خلقت همسان از مرد مي باشد هر چند كه تفاوت هايي ميان زن و مرد قايل است. در این مقاله کوشش شده است تا اهمیت و جایگاه دختر را در اسلام بررسی کند.

1-1 نام­گذاری اسم حضرت مریم سلام الله علیها توسط خداوند

خداوند در سوره مبارکه آل عمران می­فرماید: Cإِذْ قَالَتِ امْرَأَةُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالأنْثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ[1]؛ B.

خدای سبحان در این آيات مستقیماً خودش نام دختر - مریم- را انتخاب می­کند و تنها نامی است که خدای سبحان انتخاب کرده برای یک دختر است.

1-2 نقش سیاسی و اجتماعی دختران و زنان

در قضیه مباهله رسول الله صل الله و اهل بیت عل خود را به عنوان نمونه­هایی از مؤمنین نبرد بلکه به عنوان شرکاء خود در دعوت همراه بردند[2].

خداوند در کریمه61 سوره مبارکه آل عمران می­فرماید: Cفَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ B.

که دلالت بر این می­کند که زن و مرد در صحنه­های مختلف دینی در کنار همدیگر مطرحند[3].

1-3 جایگاه مشورت و پیشنهاد دادن دختران

در جریان سرپرستی گله گوسفندان توسط دختران شعیب، زمانی که جناب موسی علیه السلام به آن­کمک کرد، آنان به پدر خود پیشنهاد استخدام آن جناب را دادند که کلام الله در این زمینه می­فرماید: Cقَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الأمِينُ * قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ * قَالَ ذَلِكَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ أَيَّمَا الأجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلا عُدْوَانَ عَلَيَّ وَاللَّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ * فَلَمَّا قَضَى مُوسَى الأجَلَ وَسَارَ بِأَهْلِهِ آنَسَ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ نَارًا قَالَ لأهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ جَذْوَةٍ مِنَ النَّارِ لَعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ[4] B

دختران در خانواده بر اساس منطق و حکمت حق پیشنهاد دارند و فرقی با دیگران ندارند[5]. همان طور که حضرت شعیب علیه السلام از دخترش پرسید: از کجا می­دانی که او قوی و امین است؟ پاسخ داد: قوتش را از آن­جا فهمیدم که سنگ عظیمی را از روی چاه برداشت و امانتش را از جایی که به من گفت: از پشت سرم راه برو، زیرا خوش ندارم که باد لباس­های تو را حرکت دهد و بدنت را به من بنمایاند[6].

1-4 حمایت از دختران یتیم و حقوق ایشان

دفاع از حقوق زنان، کودکان، یتیمان در کنار هم نشانه ظلم به آنان در طول تاریخ است که حمایت از حقوق زنان حکم خدشه­ناپذیر خداوند است[7]. خداوند سبحان در سوره نساء می­فرماید: Cوَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاءِ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَمَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ فِي يَتَامَى النِّسَاءِ اللاتِي لا تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَنْ تَقُومُوا لِلْيَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِهِ عَلِيمًا[8]B.

در مجمع البیان ذیل همین آیه، درباره Aلا تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ@ به قول پرداخته است که عبارتند از:

1- ابن عباس و سعید بن جبیر و مجاهد معتقدند که منظور این آیات درباره ارث دختران صغیر و یتیم است که مردم جاهلیت رسمشان این بود که ارث مولود را نمی­دادند تا وقتی که بزرگ شود و همچنین ارث زن­ها را به بهانه این که آن­ها جنگ نمی­کنند و دفاع از قبیله و حریم خانواده از عهده ایشان بیرون است نمی­دادند. این معنی از امام باقر علیه السلام نیز روایت شده است.

2- از عایشه نقل شده است که منظور از Aلا تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ@ مهر آن­هاست. زیرا آنان مهر دختران یتیم را به ایشان نمی­د­ادند. از این رو خداوند متعال از این کار نهی کرد.

3- حسن و قتاده و سدی و ابومالک و ابراهیم نیز بر این اعتقادند که منظور ازدواج است چرا که در کریمه32 سوره مبارکه نور سفارش شده، زیرا سرپرست دختران یتیم ایشان را از ازدواج منع می­کردند[9].

1-5 عدم تفاوت بین دختران و پسران

خدای سبحان در آیات مختلفی بر عدم تفاوت بین دختر و پسر اشاره می کند. چنان که در آیات 84 تا 85 سوره انعام بر این عدم تفاوت تصریح دارد. Cوَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُدَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ * وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِينَ B.

در این آیات خداوند سبحان حضرت عيسي علیه السلام فرزند حضرت مريم .س. را از فرزندان حضرت ابراهيم علیه السلام مي­شمارد كه خود اشاره به آن است كه در اندیشه اسلامی هيچ تفاوتي ميان فرزندان دختر و پسر نيست. اين در حالي است كه در آن زمان تنها فرزندان پسري را از نوادگان و فرزندان خويش بر مي شمردند و فرزندان دختري خويش را فرزندان ديگران و پدران ديگر مي شمردند.

و در سوره شوری نیز می­فرماید: Cلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ الذُّكُورَ * أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَاثًا وَيَجْعَلُ مَنْ يَشَاءُ عَقِيمًا إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ[10] B.

خداوند در این دو کریمه درباره آفرینش دختر و پسر از Aیهب[11]@ استفاده می­کند تا بفهماند پسر و دختر هر دو هدیه الهی هستند و کلمه Aإِنَاثًا@ را مقدم آورده تا تجلیلی از دختر باشد[12].

1-6 دفاع از شخصیت و حقوق دختران

مشرکان با این که دختر را شبیه و هم­جنس خدا می­پنداشتند اما زمانی که خبر دختردار شدن به آنها می­دادند چهره­شان از اندوه و خشم سیاه می­شد[13]. ابن عباس می­گوید: وقتی زایمان زن نزدیک می­شد، مردان گودالی حفر می­کردند و بالای سر زن می­نشستند. پس اگر دختری می­زائید آن را در گودال قرار داده و خاک را بر سرش می­ریختند تا بدین طریق جان دهد[14].

خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه نحل آیات58و 59 می­فرماید: Cوَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ * يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ؛ B[15].

دلیل تنفر اعراب جاهلی از دختر به خاطر کوته بینی آن­ها بوده است چرا که آن­ها بر این اندیشه بودند که: (1) دختر نقش اقتصادی و تولیدی نداشته و بار زندگی محسوب می­شده است؛ (2) در جنگ که سرنوشت قبیله به آن بوده است، دختر قدرت جنگیدن و دفاع نداشته است؛ (3) در جنگ­ها، دختران به اسارت رفته و مورد تجاوز دشمن قرار می­گرفتند[16].

این امر غایت جهالت و سفاهت و کوتاه نظری اعراب جاهلی را نشان می­دهد وگرنه وجود دختر فوائد زیادی دارد مانند تکثیر نسل و تدبیر امورات منزل و تربیت اولاد و … اما چنان ملکات خبیثه جاهلیت رسوخ یافته که به کلی وظایف آدمیت را از میان برده[17].

رسول حق صلى الله عليه وآله وسلم فرمود :” نِعْمَ الْوَلَدُ اَلْبَناتُ، مُلْطِفاتٌ، مُجَهِّزاتٌ مُؤْنِساتٌ، مُبارَكاتٌ، مُفَلِّياتٌ[18]؛ دختران چه خوبند، مهربان و نرمخو، مددكار و آماده به كار، انيس انسان، بابركت، و علاقه مند به پاكيزگى".

در حدیثی چنین نقل شده که فردی از یاران امام جعفر صادق (ع) دختردار شد، حضرت نزد او رفت، دید خشمگین است، فرمود: “اگر خداوند به تو وحی کند که آیا می خواهی چیزی را من برای تو انتخاب کنم یا تو برای خودت انتخاب می کنی؟ چه پاسخ می دهی؟” آن مرد گفت: به خدا عرض می کنم: آنچه را تو برایم بپسندی و انتخاب کنی، می پسندم. امام صادق (ع) فرمود: “اکنون خداوند فرزند دختر را برای تو انتخاب کرده است.” سپس فرمود: “آن عالم و ولیّ خدا (خضر علیه السلام ) که همراه موسی (ع) بود و آن پسر بچه را کشت، خداوند از قول او فرمود: ما آن پسر را کشتیم چراکه بیم آن بود پدر و مادرش را به طغیان و کفر وادارد، از این رو خواستیم پروردگارشان به جای او فرزندی پاک تر و با محبّت تر به آن پدر و مادر بدهد.” امام صادق (ع) در ادامه فرمود: خداوند به آن دو، دختری عنایت کرد که از او و نسل وی هفتاد پیامبر به دنیا آمدند.

[1]- آل عمران/35-36

[2]- ترجمه المیزان، ج3، ص355.

[3]- ترجمه نور، ج2، ص78.

[4]- قصص/26-29

[5]- تفسیر نور، ج9، ص40.

[6]- همان، ص40؛ تفسیر اثنا عشری، ج10، ص124؛ بحار الانوار، ج13، ص44.

[7]- تفسیر نور، ج2، ص397.

[8]- نساء/127

[9]- ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج6، صص73-74.

[10]- شوری/40-50

[11]- یهب از ماده Aوهب@ به معنای بخشیدن و دادن به غیر عوض است. (قاموس، ج7، ص255؛ التحقیق، ج13، ص209؛ مفردات، ج1، ص884؛ فرهنگ ابجدی، متن، ص948.)

[12]- تفسیر نور، ج10، ص424.

[13]- برگرفته از ترجمه تفسیر المیزان، ج18، ص134، ذیل آیه17 سوره زخرف.

[14]- بر گرفته از ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج26، ص329، ذیل آیات8و9 سوره تکویر.

[15]- در کریمه 17 سوره زخرف و آیات 8و9 سوره تکویر نیز به این موضوع پرداخته شده است.

[16]- تفسیر نور، ج6، ص410.

[17]- تفسیر اثنا عشری، ج7، ص224.

[18]- کافی، ج6، ص5؛ النوادر، ص44؛ عده الداعی و نجاح الساعی، ص89.

التماس دعا/یاعلی