حاکمیت حضرت مهدی علیه السلام بر اساس سیره مولا علی علیه السلام .2.
ادامه مطالب:
امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«المَهدِى سَمح بِالمالِ، شَديد عَلى الاَعمالِ، رَحِيم بِالمساكنِ[1]؛ مهدى-عجل الله- بخشنده است كه مال را به وفور مىبخشد، بر كارگزاران و مسئولان دولت خويش بسيار سخت مىگيرد، بر بىنوايان بسيار رؤف و مهربان است». «حضرت کارگزاران عادل را به شهرها میفرستد تا به عدالت رفتار کنند[2]».
از روایاتی که در مورد ویژگیهای کارگزاران به دست آمده، چنین به نظر میرسد که آنان شجاع، عادل، امین، متقی، صالح و شایسته هستند. پس قابلیت کارگزاری در حکومت جهانی حضرت مهدی-عجل الله- را دارند. از سوی دیگر، خود حضرت بر رفتار آنان بسیار سختگیر است تا مبادا ناعادلانه عمل کنند و به کسی ظلم شود[3].
5.رفاه اقتصادی مردم و رفع شکاف طبقاتی
* فقر و تنگدستی مردم موجب پایین آمدن آستانه تحمل مردم میشود لذا هرج و مرج ناشی از فقر مالی زمام حکومت را تهدید میکند. امام علی علیه السلام برای رفاه حال مردم و برطرف کردن مشکلات اقتصادی مردم در نامهای به کارگزاران بیت المال میفرمایند:
«همانا شما خزانهداران مردم و نمایندگان ملت و سفیران پیشوایان هستید، هرگز کسی را از نیازمندی او باز ندارید و از خواسته مشروعش محروم نسازید[4]».
امام علیه السلام نیز به وضع اقتصادی کارگزاران خود اهتمام داشتند چرا که در نامه خود به مالک اشتر زمانی که بعد از محمد بن ابی بکر فرماندار مصر شد، نامه طولانی به ایشان نوشتند که در فرازی این این نامه چنین نوشته اند:
«روزی فراوان بر آنان (کارگزاران) ارزانی بدار که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر
میکوشند و با بینیازی دست به اموال بیت المال نمیزنند و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند و یا در امانت تو خیانت کنند[5]».
** یکى از ويژگىهاى حكومت عدالت گستر مهدى -عجل الله- فراهم نمودن رفاه و آسايش مردم است، رسول اكرم صلى الله عليه وآله در ضمن روايتى مىفرمايد:
«تنعم فيه أمتي نعمة لم ينعموه مثلها قط تؤتي الأرض أكلها و لا تدخر منهم شيئا و المال يومئذ كدوس يقوم الرجل فيقول يا مهدي أعطني فيقول خذه[6]؛ آن چنان در ميان امت من و فور نعمت مىشود كه مثل آن هرگز نبوده است، زمين گنجها و ميوههاى خود را آشكار مىسازد، و مال و ثروت همچون چيزى است كه زير دست و پا افتاده باشد».
«تظهر له الكنوز ولا يبقى فى الارض خراب الاّ يعمّره[7]؛ تمام معادن و گنجهاى زير زمين در حكومت او آشكار و استخراج مىشود و در روى زمين مخروبه باقى نمىماند مگر آن كه به و سيله آن حضرت آباد مىشود».
رسول اكرم صلى الله عليه وآله مى فرمايد:
«و تخرج الارض نباتها و يعطى المال و تكثر الماشيه[8]؛ زمين همه نباتات خود را مىروياند و دامها فراوان مىشوند. رفاه اقتصادى و زيادى نعمت هاى الهى در حدّى مى رسد كه مردم تماماً بى نياز مىشوند و كسى براى صدقه و انفاق خود، شخص نيازمندى راپيدا نمىكند تا به او انفاق نمايد چرا كه همه مردم خود كفا و بىنيازند[9]».
6. توسعه علم و دانش
* مولی الموحدین علیه السلام در باب فراگیری علوم بسیار تأکید میورزیدند که اهمیت این موضوع را
میتوان در جای جای نهج البلاغه دریافت. برای نمونه میتوان به خطبه 105 نهج البلاغه اشاره کرد که فرمودند:
«در فراگیری علم و دانش پیش از آن که درختش بخشکد تلاش کنید و پیش از آن که به خود مشغول گردید از معدن علوم اهل بیت علیهم السلام دانش استخراج کنید».
مولای متقیان علی علیه السلام در باب ضرورت استفاده از دانشمندان در نامهای به مالک اشتر مینویسد:
«با دانشمندان، فراوان گفتگو کن و با حکیمان فراوان بحث کن که مایه آبادانی و اصلاح شهرها و برقراری نظم و قانونی است که در گذشته نیز وجود داشت[10]».
** طبق احادیث معصومان، حضرت مهدی-عجل الله- قرآن، دانش و سلاح را همراه خود دارد[11]». قرآن همانند قانونی الهی، در دست قرآن ناطق خواهد بود و خط مشی حکومت را مشخص خواهد نمود و دانش که وسیله رفاه افراد جامعه و زمینه رشد و پیشرفت و اصلاح قدرت است، ابزار رفع موانع تکامل خواهد شد.
طبق روايات وارده علم و دانش مردمان در اين عصر گسترش فوق العادهاى خواهد يافت. امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«العلم سبعة و عشرون جزءا فجميع ما جاءت به الرسل جزءان لم يعرف الناس حتى اليوم غير الحرفين فإذا قام القائم أخرج الخمس و العشرين حرفا فبثها في الناس و ضم إليها الحرفين حتى يبثها سبعة و عشرين حرفا[12]؛ علم و دانش 27 حرف «شعبه و شاخه» دارد، و تمام آنچه كه پيامبران براى مردم آوردهاند، دو حرف بيش نبوده و مردم تا كنون جز آن دو حرف را نشناختهاند امّا هنگامى كه (قائم) ما قيام كند 25 حرف ديگر را آشكار نموده و به اين دو حرف اضافه خواهد نمود».
امام باقر عليه السلام مىفرمايد:
«اذا قام قائمنا و ضع الله يده على رؤوس العباد فجمع بها عقو لهم و كملت به احلامهم[13]؛ وقتي كه قائم ما قيام كرد، خداوند متعال دست رحمتش را بر سر بندگانش مىگذارد و به وسيله آن، عقلها و انديشههايشان را به كمك هم گرفته و كامل مىسازد».
در جاى ديگر مىفرمايد:
«تؤتون الحكمة فى زمانه[14]؛ در دولت مهدى-عجل الله- به همه مردم علم و حكمت داده مىشود».
7. ترویج قرآن و سنت
* کارشناسان حدیث و همه محققان و دلسوزان اسلام به اهمیت حدیث در تبیین اسلام و هموار شدن احکام و حفظ وحدت مسلمانان و پیام روشن اسلام برای حاکمیت توحید در سرتاسر هستی معتقدند و نیز معتقدند که پیامبر عالی قدر اسلام همواره بر دو موضوع بسیار مهم یعنی قرآن و اهل بیت علیهم السلام به عنوان عظیمترین مواریث خود تأکید کردهاند[15]. مولای متقیان علی علیه السلام به عنوان اولین جانشین بعد از پیامبر صل الله علیه وآله به این دو مهم توجه ویژهای داشتند به گونهای که ایشان به مردم بصره چنین خطبهای ایراد میکنند:
«بر شما باد عمل کردن به قرآن که ریسمان الهی و نور آشکار و درمانی سودمند است که تشنگی را فرونشاند، نگهدارنده کسی است که به آن تمسک جوید و نجات دهنده آن کس است که به آن چنگ آویزد[16]».
زندگی مولی الموحدین علی علیه السلام چه در زمان غضب خلافت ایشان و چه در زمان حکومت داریشان رفتاری بر مبنای قرآن و سنت رسول اکرم صل الله علیه وآله است به گونه ای که در خطبه 169 نهج البلاغه هنگام حرکت اصحاب به سوی بصره چنین ایراد کردند:
«حقی که شما به گردن ما دارید، عمل کردن به کتاب خدا و سنت پیامبر صل الله علیه وآله و قیام به حق و برپاداشتن سنت اوست».
** در زمان حکومت حضرت ولی عصر –عجل الله- به آموزش و پرورش توجه فراوان میشود. آموزشهای آن زمان، بیشتر بر محور قرآن و حدیث است. از روایات چنین برمیآید که وقتی حضرت ظهور میکنند، تعلیم و تعلّم قرآن و سنّت رواج مییابد، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«از پس دورانی که هدایت وحی تابع هوسهای این و آن بوده است، او هوسها را تابع هدایت وحی میکند و در حالیکه به نام تفسیر، نظریههای گوناگون بر قرآن تحمیل شده است، حضرت اندیشهها را تابع قرآن میکند. او چگونگی حاکمیت عدل را به نمایش میگذارد و کتاب و سنت مرده را از نو زنده میکند[17]».
امام صادق علیه السلام میفرمایند: «قائم بر طبق شیوه پیامبر اکرم صل الله علیه وآله رفتار میکند و آنچه از نشانههای جاهلیت باقی باشد را از میان برمیدارد و پس از ریشه کن ساختن بدعتها، اسلام را از نو پیاده میکند[18]».
طبق روایات، حکمت و دانش مردم هنگام ظهور به آن اندازه میشود که زن خانهدار، طبق کتاب خدا و سنت پیامبر، قضاوت میکند[19]. امام در بیرون کوفه مسجدی بنا میکند که هزار دروازه دارد[20] و شیعیان در آن مسجد چادرهایی را بر پا میکنند و مردم را طبق ترتیب نزول قرآن، آموزش میدهند[21].
8. مسجد پایگاه فرهنگی و تبلیغی
** روایت بالا بیانگر تأسیس بنیاد فرهنگ اسلامی است؛ زیرا مسجدی که هزار در داشته باشد، به طور قطع بسیار بزرگ خواهد بود و بینظیر است. همچنین طبق روایات، امام در شهر حیره، مسجدی میسازد که پانصد در دارد و دوازده امام جماعت عادل در آن نماز جماعت میخوانند. در کوفه چهار مسجد دیگر ساخته میشود که مسجد فعلی کوفه از همهشان کوچکتر خواهد بود و دو مسجد دیگر، در دو سوی شهر احداث میشوند. حضرت در قسطنطنیه و نزدیک آن مسجدهای بسیاری میسازد[22].
* این فرآیند در زمان پدر امت، مولی الموحدین علیه السلام نیز جریان داشته است و مولا علیه السلام اهتمام ویژهای برای تبلیغ دین مبین اسلام داشتند به گونه ای که در نامهای به قُثم بن عباس، فرماندار شهر مکه از فرصت مراسم حج و اجتماع آنان در مسجد الحرام برای تبلیغ دین اسلام بهره گرفتند و چنین فرمایش دادند:
«برای مردم حج را به پای دار و روزهای خدا را به یادشان آور. در بامداد و شامگاه در یک مجلس عمومی با مردم بنشین، آنان که پرسشهای دینی دارند با فتوا آشنایشان بگردان و ناآگاه را آموزش ده و با دانشمندان به گفتگو بپرداز[23]».
9. صفا و صمیمیت با مردم
* امام به رضایت مردم و شیوه صحیح برخورد با مردم توجه ویژهای داشتند که در نامه مولا به فرماندار بصره مشهود است که ایشان فرماندار وقت را به رفتار نیک و صله رحم تشویق کرده و همچنین ایشان را از خشونت و عدم مدارا بر هذر داشتند[24]. همچنین ایشان به فرماندار بصره (محمد بن ابی بکر) چنین نگاشتهاند که:
«با مردم فروتن باش، نرمخو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش[25]».
ارتباط مردم با مولی الموحدین چنان از صفا و صمیمیت سرشار است که ایشان در خطبه 229 در وصف روز بیعت چنین بیان می کنند:
«… آن چنان مردم در بیعت با من خشنود بودند که خردسالان شادمان و پیران برای بیعت کردن، لرزان به راه افتادند و بیماران بر دوش خویشان سوار، و دختران جوان بینقاب به صحنه آمدند[26]».
** يكى از ويژگىهاى حكومت امام عصر –عجل الله- اين است كه مردم را طورى تربيت مىنمايد كه همه در حال برادرى و برابرى زندگى مىنمايند. بين مردم صلح و صفا و آرامش و امنيت و مهر و محبت و صميميت بر قرار است. امام باقر عليه السلام مىفرمايد:
«اذا قام القائم جاءت المزاملة و يأتي الرجل إلى كيس أخيه فيأخذ حاجته لا يمنعه[27]؛ هنگامي كه قائم ما قيام كند، دوستى واقعى و صميميتى حقيقى پياده مىشود، هر نيازمندى دست مىبرد و از جيب برادر ايمانى خود به مقدار نياز بر مىدارد و برادرش او را منع نمىكند».
10. ساده زیستی
* ساده زیستی و اجتناب از تجمل، یكی دیگر از ویژگیهایی است كه امام علی علیه السلام، به اشكال مختلف بر آن تأكید مینماید. ایشان این ویژگی را در مصادیقی از قبیل پرهیز از دنیاپرستی و هواپرستی، پرهیز از سرمایهداری و همنشینی دائم با سرمایهداران و اجتناب از اسراف و رفاه زدگی تبیین مینماید. از آن جایی كه در هر جامعهای فقیر و غنی وجود دارد نظر حضرت بر این است كه سطح زندگی یك حاكم اسلامی باید در حد متوسط به پایین افراد جامعه باشد كه اكثریت هر جامعه را تشكیل دادهاند، زیرا چنین حاكمی مشكلات و سختیهای مردم فقیر را بهتر درك نموده، بر رتق و فتق امور آنها بیش تر همت مینماید. امام علیه السلام در مورد لزوم پرهیز حاكم از سرمایهداری و سرمایهداران، در نامه ای به فرماندار بصره عثمان بن حنیف انصاری كه دعوت مهمانی سرمایهداری از مردم بصره را پذیرفته بود چنین میفرماید:
«پس از یاد خدا و درود، ای پسر حنیف به من گزارش دادند كه مردی از سرمایهداران بصره، تو را به مهمانی خویش فرا خوانده و تو به سرعت به سوی آن شتافتی؛ خوردنیهای رنگارنگ برای تو آوردند و پی در پی، كاسههای پر از غذا جلوی تو نهادند. گمان نمیكردم مهمانی مردمی را بپذیری كه نیازمندانشان با ستم محروم شده و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شدهاند. اندیشه كن در كجایی و بر سر كدام سفره میخوری؟ پس آن غذایی كه حلال و حرام بودنش را نمی دانی دور بیفكن و آن چه را كه به پاكیزگی و حلال بودنش یقین داری مصرف كن[28]».
همچنین در جای دیگر به این شخص چنین نامهای مینویسد:
«آگاه باش هر پیروی را امامی است كه از او پیروی میكند و از نور دانشش روشنی میگیرد، آگاه باش امام شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده و دو قرص نان رضایت داده است، بدانید كه شما توانایی چنین كاری را ندارید اما با پرهیزكاری و تلاش فراوان و پاكدامنی و راستی مرا یاری دهید. پس سوگند به خدا كه من از دنیای شما طلا و نقرهای نیندوخته و از غنیمتهای آن چیزی ذخیره نكردهام. بر دو جامه كهنه ام جامهای نیفزودم و از زمین دنیا حتی یك وجب در اختیار نگرفتم و دنیای شما در چشم من از دانه تلخ درخت بلوط ناچیزتر است[29]!»
در ادامه این نامه در ضرورت پرهیز حاكم از تجملات و زرق و برق دنیا می فرماید:
«من اگر میخواستم، میتوانستم از عسل پاك و از مغز گندم و بافتههای ابریشم برای خود، غذا و لباس فراهم آورم. امّا هیهات كه هوای نفس بر من چیره گردد و حرص و طمع مرا وا دارد كه طعامهای لذیذ برگزینم، در حالی كه در «حجاز» یا «یمامه» كسی باشد كه به قرص نانی نرسد و یا هرگز شكمی سیر نخورد یا من سیر بخوابم و پیرامونم شكمهایی كه از گرسنگی به پشت چسبیده و جگرهای سوخته وجود داشته باشد… آیا به همین رضایت دهم كه مرا امیرالمؤمنین خوانند و در تلخیهای روزگار با مردم شریك نباشم و در سختیهای زندگی، الگوی آنان نگردم؟ آفریده نشدهام كه غذاهای لذیذ و پاكیزه مرا سرگرم سازد[30]»[31].
** ویژگی دیگر حکومت حضرت حجت –عجل الله- همچون پدر امت، سادگی است. در روایات آمده است که حضرت مهدی –عجل الله- زهدی علیگونه دارد. لباس حضرت زبر است و غذایش غیر از جو با سبوس نیست[32]. همچنین از امام رضا علیه السلام روایت شده که فرمودند:
«…و ما لباس القائم الا الغلیظ و ما طعامه الا الجشب[33]؛ (اگر قائم ما ظهور نماید) لباسي خشن و غیر لطیف خواهد پوشيد و خوراکش جز غذایی ساده و مقداری شیر نخواهد بود».
حضرت مهدی –عجل الله- در سادگی از پیامبر اسلام صل الله علیه وآله پیروی میکند[34]. امام برای خود بسیار سختگیر است؛ لباس خشن میپوشد و نان جو میخورد. با وجود اين آن امام برای امت، بسیار مهربان است؛ زیرا مردم به او پناه میبرند[35]. زندگی ساده حضرت، به دلیل این نیست که مجبور است و توان زندگی با تجمل را ندارد؛ زیرا در آن زمان زندگی مردم عادی بسیار خوب است و آنان از بهترین نعمتها بهرهمند هستند؛ زندگی ساده حضرت شاید به دلیل اهميت ندادن ايشان به زندگی دنیایی است همچون سیره پیامبر صل الله علیه وآله و پدارن بزرگوارش علیهم السلام.
[1]- الملاحم والفتن، ص 137.
[2]- لطفالله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر، ص529.
[3]- محمد جواد برهانی، همایش بین المللی دکترین مهدوی، ويژگي هاي اجتماعي حكومت جهاني حضرت مهدي –عجل الله- در روايات.
[4]- نهج البلاغه، نامه51.
[5]- نهج البلاغه، نامه53.
[6]- على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ، دو جلدى، چاپخانه بنى هاشمى تبريز،1381.
[7]- منتخب الاثر، ص 482.
[8]- مجلسی، مجمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص 315.
[9]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص 390.
[10]- نهج البلاغه، نامه 53.
[11]- مثالب النواصب، ج1، ص222.
[12]- همان، ص 336؛ على بن عبدالكريم نيلى نجفى، منتخب الانوارالمضيئة، چاپ خيام، 1401 ق.
[13]- كلينى، محمد بن يعقوب، اصول كافى، ج 1، ص 25.
[14]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 52، ص 352.
[15]- بشارتی، محمدعلی، اسلام مجسم، ص206.
[16]- نهج البلاغه، خطبه157.
[17]- معادیخواه، عبدالحمید، فرهنگ آفتاب: فرهنگ تفضیلی مفاهیم نهج البلاغه، تهران، 1372، ج9، ص4697.
[18]- مجتبی تونهای، موعودنامه: فرهنگ الفبایی مهدویت، قم: عصر ظهور، 1388، ص388، به نقل از بحار الانوار، ج52، ص352، منتخب الاثر، ص305.
[19]- عن ابی جعفرعلیه السلام: «…و تؤتون الحکمة فی زمانه حتی ان المرئة لتقضی فی بیتها بکتاب الله تعالی و سنة رسول الله.» (بحارالأنوار، ج52، ص352)
[20]- قال الصادق علیه السلام: «اذا قام قائم آلمحمد7 بنی فی ظهر الکوفة مسجداً له ألف باب و اتصلت بیوت الکوفة بنهر کربلاء.» (همان، ص337)
[21]- عن علیعلیه السلام: «کأنّی أنظر إلی شیعتنا بمسجد الکوفة و قد ضربوا الفساطیط یعلمون الناس القرآن کما انزل.» (همان، ص364)
[22]- نجمالدین طبسی، چشماندازی به حکومت مهدی-عجل الله-، چاپ چهارم، قم: انتشارات بوستان کتاب، 1382 شمسی، ص183.
[23]- نهج البلاغه، نامه67.
[24]- ر.ک نامه 18 نهج البلاغه.
[25]- نهج البلاغه، نامه 27.
[26]- همان، خطبه229.
[27]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 52، ص 372.
[28]- نهج البلافه ، نامه 45، ص 553.
[29] همان، نامه 45، ص553.
[30]- همان كتاب نامه، 45، ص 555.
[31]- بصیری، محمد علی، مقاله: ویژگی های حاكم در سیره نظری و عملی امام علی علیه السلام.
[32]- مجتبی تونهای، موعودنامه: فرهنگ الفبایی مهدویت، قم: عصر ظهور، 1388، ص388، به نقل از بحار الانوار، ج52، ص1125.
[33]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص358.
[34]- اشاره به حدیثی است که رسول خداصل الله علیه وآله فرمود: «(و هو) یقفو أثری لا یخطيء.» اعلام الهدایه، ص208.
[35]- برای تفصیل بیشتر رجوع شود به: لجنة التألیف، أعلام الهدایه، قم: انتشارات مجمع العالمی لاهل البیت، 1422قمري، ص221.