شریعت ناب

ادامه مطالب:

امام صادق عليه السلام مى­فرمايد:

«المَهدِى سَمح بِالمالِ، شَديد عَلى الاَعمالِ، رَحِيم بِالمساكنِ[1]؛ مهدى-عجل الله- بخشنده است كه مال را به وفور مى­بخشد، بر كارگزاران و مسئولان دولت خويش بسيار سخت مى­­گيرد، بر بى­نوايان بسيار رؤف و مهربان است». «حضرت کارگزاران عادل را به شهرها می‌فرستد تا به عدالت رفتار کنند[2]».

از روایاتی که در مورد ویژگی‌های کارگزاران به دست آمده، چنین به نظر می‌رسد که آنان شجاع، عادل، امین، متقی، صالح و شایسته هستند. پس قابلیت کارگزاری در حکومت جهانی حضرت مهدی-عجل الله- را دارند. از سوی دیگر، خود حضرت بر رفتار آنان بسیار سخت‌گیر است تا مبادا ناعادلانه عمل کنند و به کسی ظلم شود[3].

5.رفاه اقتصادی مردم و رفع شکاف طبقاتی

* فقر و تنگدستی مردم موجب پایین آمدن آستانه تحمل مردم می­شود لذا هرج و مرج ناشی از فقر مالی زمام حکومت را تهدید می­کند. امام علی علیه السلام برای رفاه حال مردم و برطرف کردن مشکلات اقتصادی مردم در نامه­ای به کارگزاران بیت المال می­فرمایند:

«همانا شما خزانه­داران مردم و نمایندگان ملت و سفیران پیشوایان هستید، هرگز کسی را از نیازمندی او باز ندارید و از خواسته مشروعش محروم نسازید[4]».

امام علیه السلام نیز به وضع اقتصادی کارگزاران خود اهتمام داشتند چرا که در نامه خود به مالک اشتر زمانی که بعد از محمد بن ابی بکر فرماندار مصر شد، نامه طولانی به ایشان نوشتند که در فرازی این این نامه چنین نوشته اند:

«روزی فراوان بر آنان (کارگزاران) ارزانی بدار که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر
می­کوشند و با بی­نیازی دست به اموال بیت المال نمی­زنند و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند و یا در امانت تو خیانت کنند[5]».

** یکى از ويژگى­هاى حكومت عدالت گستر مهدى -عجل الله- فراهم نمودن رفاه و آسايش مردم است، رسول اكرم صلى الله عليه وآله در ضمن روايتى مى­فرمايد:

«تنعم فيه أمتي نعمة لم ينعموه مثلها قط تؤتي الأرض أكلها و لا تدخر منهم شيئا و المال يومئذ كدوس يقوم الرجل فيقول يا مهدي أعطني فيقول خذه[6]؛ آن چنان در ميان امت من و فور نعمت مى­شود كه مثل آن هرگز نبوده است، زمين گنج­ها و ميوه­هاى خود را آشكار مى­سازد، و مال و ثروت همچون چيزى است كه زير دست و پا افتاده باشد».

«تظهر له الكنوز ولا يبقى فى الارض خراب الاّ يعمّره[7]؛ تمام معادن و گنج­هاى زير زمين در حكومت او آشكار و استخراج مى­شود و در روى زمين مخروبه باقى نمى­ماند مگر آن كه به و سيله آن حضرت آباد مى­شود».

رسول اكرم صلى الله عليه وآله مى فرمايد:

«و تخرج الارض نباتها و يعطى المال و تكثر الماشيه[8]؛ زمين همه نباتات خود را مى­روياند و دام­ها فراوان مى­شوند. رفاه اقتصادى و زيادى نعمت هاى الهى در حدّى مى رسد كه مردم تماماً بى نياز مى­شوند و كسى براى صدقه و انفاق خود، شخص نيازمندى راپيدا نمى­كند تا به او انفاق نمايد چرا كه همه مردم خود كفا و بى­نيازند[9]».

6. توسعه علم و دانش

* مولی الموحدین علیه السلام در باب فراگیری علوم بسیار تأکید می­ورزیدند که اهمیت این موضوع را
می­توان در جای جای نهج البلاغه دریافت. برای نمونه می­توان به خطبه 105 نهج البلاغه اشاره کرد که فرمودند:

«در فراگیری علم و دانش پیش از آن که درختش بخشکد تلاش کنید و پیش از آن که به خود مشغول گردید از معدن علوم اهل بیت علیهم السلام دانش استخراج کنید».

مولای متقیان علی علیه السلام در باب ضرورت استفاده از دانشمندان در نامه­ای به مالک اشتر می­نویسد:

«با دانشمندان، فراوان گفتگو کن و با حکیمان فراوان بحث کن که مایه آبادانی و اصلاح شهرها و برقراری نظم و قانونی است که در گذشته نیز وجود داشت[10]».

** طبق احادیث معصومان، حضرت مهدی-عجل الله- قرآن، دانش و سلاح را همراه خود دارد[11]». قرآن همانند قانونی الهی، در دست قرآن ناطق خواهد بود و خط مشی حکومت را مشخص خواهد نمود و دانش که وسیله رفاه افراد جامعه و زمینه رشد و پیشرفت و اصلاح قدرت است، ابزار رفع موانع تکامل خواهد شد.

طبق روايات وارده علم و دانش مردمان در اين عصر گسترش فوق العاده­اى خواهد يافت. امام صادق عليه السلام مى­فرمايد:

«العلم سبعة و عشرون جزءا فجميع ما جاءت به الرسل جزءان لم يعرف الناس حتى اليوم غير الحرفين فإذا قام القائم أخرج الخمس و العشرين حرفا فبثها في الناس و ضم إليها الحرفين حتى يبثها سبعة و عشرين حرفا[12]؛ علم و دانش 27 حرف «شعبه و شاخه» دارد، و تمام آنچه كه پيامبران براى مردم آورده­اند، دو حرف بيش نبوده و مردم تا كنون جز آن دو حرف را نشناخته­اند امّا هنگامى كه (قائم) ما قيام كند 25 حرف ديگر را آشكار نموده و به اين دو حرف اضافه خواهد نمود».

امام باقر عليه السلام  مى­فرمايد:

«اذا قام قائمنا و ضع الله يده على رؤوس العباد فجمع بها عقو لهم و كملت به احلامهم[13]؛ وقتي كه قائم ما قيام كرد، خداوند متعال دست رحمتش را بر سر بندگانش مى­گذارد و به وسيله آن، عقل­ها و انديشه­هايشان را به كمك هم گرفته و كامل مى­سازد».

در جاى ديگر مى­فرمايد:

«تؤتون الحكمة فى زمانه[14]؛ در دولت مهدى-عجل الله- به همه مردم علم و حكمت داده مى­شود».

7. ترویج قرآن و سنت

* کارشناسان حدیث و همه محققان و دلسوزان اسلام به اهمیت حدیث در تبیین اسلام و هموار شدن احکام و حفظ وحدت مسلمانان و پیام روشن اسلام برای حاکمیت توحید در سرتاسر هستی معتقدند و نیز معتقدند که پیامبر عالی قدر اسلام همواره بر دو موضوع بسیار مهم یعنی قرآن و اهل بیت علیهم السلام به عنوان عظیم­ترین مواریث خود تأکید کرده­اند[15]. مولای متقیان علی علیه السلام به عنوان اولین جانشین بعد از پیامبر صل الله علیه وآله به این دو مهم توجه ویژه­ای داشتند به گونه­ای که ایشان به مردم بصره چنین خطبه­ای ایراد می­کنند:

«بر شما باد عمل کردن به قرآن که ریسمان الهی و نور آشکار و درمانی سودمند است که تشنگی را فرونشاند، نگهدارنده کسی است که به آن تمسک جوید و نجات دهنده آن کس است که به آن چنگ آویزد[16]».

زندگی مولی الموحدین علی علیه السلام چه در زمان غضب خلافت ایشان و چه در زمان حکومت داریشان رفتاری بر مبنای قرآن و سنت رسول اکرم صل الله علیه وآله است به گونه ای که در خطبه 169 نهج البلاغه هنگام حرکت اصحاب به سوی بصره چنین ایراد کردند:

«حقی که شما به گردن ما دارید، عمل کردن به کتاب خدا و سنت پیامبر صل الله علیه وآله و قیام به حق و برپاداشتن سنت اوست».

** در زمان حکومت حضرت ولی عصر –عجل الله-  به آموزش و پرورش توجه فراوان می‌شود. آموزش‌های آن زمان، بیشتر بر محور قرآن و حدیث است. از روایات چنین برمی‌آید که وقتی حضرت ظهور می‌کنند، تعلیم و تعلّم قرآن و سنّت رواج می‌یابد، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

«از پس دورانی که هدایت وحی تابع هوس‌های این و آن بوده است، او هوس‌ها را تابع هدایت وحی می‌کند و در حالی‌که به نام تفسیر، نظریه‌های گوناگون بر قرآن تحمیل شده است، حضرت اندیشه‌ها را تابع قرآن می‌کند. او چگونگی حاکمیت عدل را به نمایش می‌گذارد و کتاب و سنت مرده را از نو زنده می‌کند[17]».

امام صادق علیه السلام می­فرمایند: «قائم بر طبق شیوه پیامبر اکرم صل الله علیه وآله رفتار می­کند و آنچه از نشانه­های جاهلیت باقی باشد را از میان برمی­دارد و پس از ریشه کن ساختن بدعت­ها، اسلام را از نو پیاده می­کند[18]».

طبق روایات، حکمت و دانش مردم هنگام ظهور به آن اندازه می‌شود که زن خانه‌دار، طبق کتاب خدا و سنت پیامبر، قضاوت می‌کند[19]. امام در بیرون کوفه مسجدی بنا می‌کند که هزار دروازه دارد[20] و شیعیان در آن مسجد چادرهایی را بر پا می‌کنند و مردم را طبق ترتیب نزول قرآن، آموزش می‌دهند[21].

8. مسجد پایگاه فرهنگی و تبلیغی

** روایت بالا بیان‌گر تأسیس بنیاد فرهنگ اسلامی است؛ زیرا مسجدی که هزار در داشته باشد، به طور قطع بسیار بزرگ خواهد بود و بی‌نظیر است. هم‌چنین طبق روایات، امام در شهر حیره، مسجدی می‌سازد که پانصد در دارد و دوازده امام جماعت عادل در آن نماز جماعت می‌خوانند. در کوفه چهار مسجد دیگر ساخته می‌شود که مسجد فعلی کوفه از همه‌شان کوچک‌تر خواهد بود و دو مسجد دیگر، در دو سوی شهر احداث می‌شوند. حضرت در قسطنطنیه و نزدیک آن مسجدهای بسیاری می‌سازد[22].

* این فرآیند در زمان پدر امت، مولی الموحدین علیه السلام نیز جریان داشته است و مولا علیه السلام اهتمام ویژه­ای برای تبلیغ دین مبین اسلام داشتند به گونه ای که در نامه­ای به قُثم بن عباس، فرماندار شهر مکه از فرصت مراسم حج و اجتماع آنان در مسجد الحرام برای تبلیغ دین اسلام بهره گرفتند و چنین فرمایش دادند:

«برای مردم حج را به پای دار و روزهای خدا را به یادشان آور. در بامداد و شامگاه در یک مجلس عمومی با مردم بنشین، آنان که پرسش­های دینی دارند با فتوا آشنایشان بگردان و ناآگاه را آموزش ده و با دانشمندان به گفتگو بپرداز[23]».

9. صفا و صمیمیت با مردم

* امام به رضایت مردم و شیوه صحیح برخورد با مردم توجه ویژه­ای داشتند که در نامه مولا به فرماندار بصره مشهود است که ایشان فرماندار وقت را به رفتار نیک و صله رحم تشویق کرده و همچنین ایشان را از خشونت و عدم مدارا بر هذر داشتند[24]. همچنین ایشان به فرماندار بصره (محمد بن ابی بکر) چنین نگاشته­اند که:

«با مردم فروتن باش، نرمخو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش[25]».

ارتباط مردم با مولی الموحدین چنان از صفا و صمیمیت سرشار است که ایشان در خطبه 229 در وصف روز بیعت چنین بیان می کنند:

«… آن چنان مردم در بیعت با من خشنود بودند که خردسالان شادمان و پیران برای بیعت کردن، لرزان به راه افتادند و بیماران بر دوش خویشان سوار، و دختران جوان بی­نقاب به صحنه آمدند[26]».

** يكى از ويژگى­هاى حكومت امام عصر –عجل الله-  اين است كه مردم را طورى تربيت مى­نمايد كه همه در حال برادرى و برابرى زندگى مى­نمايند. بين مردم صلح و صفا و آرامش و امنيت و مهر و محبت و صميميت بر قرار است. امام باقر عليه السلام مى­فرمايد:

«اذا قام القائم جاءت المزاملة و يأتي الرجل إلى كيس أخيه فيأخذ حاجته لا يمنعه[27]؛ هنگامي كه قائم ما قيام كند، دوستى واقعى و صميميتى حقيقى پياده مى­شود، هر نيازمندى دست مى­برد و از جيب برادر ايمانى خود به مقدار نياز بر مى­دارد و برادرش او را منع نمى­كند».

10. ساده زیستی

* ساده زیستی و اجتناب از تجمل، یكی دیگر از ویژگی­هایی است كه امام علی علیه السلام، به اشكال مختلف بر آن تأكید می­نماید. ایشان این ویژگی را در مصادیقی از قبیل پرهیز از دنیاپرستی و هواپرستی، پرهیز از سرمایه­داری و همنشینی دائم با سرمایه­داران و اجتناب از اسراف و رفاه زدگی تبیین می­نماید. از آن جایی كه در هر جامعه­ای فقیر و غنی وجود دارد نظر حضرت بر این است كه سطح زندگی یك حاكم اسلامی باید در حد متوسط به پایین افراد جامعه باشد كه اكثریت هر جامعه را تشكیل داده­اند، زیرا چنین حاكمی مشكلات و سختی­های مردم فقیر را بهتر درك نموده، بر رتق و فتق امور آن­ها بیش تر همت می­نماید. امام علیه السلام در مورد لزوم پرهیز حاكم از سرمایه­داری و سرمایه­داران، در نامه ای به فرماندار بصره عثمان بن حنیف انصاری كه دعوت مهمانی سرمایه­داری از مردم بصره را پذیرفته بود چنین می­فرماید:

«پس از یاد خدا و درود، ای پسر حنیف به من گزارش دادند كه مردی از سرمایه­داران بصره، تو را به مهمانی خویش فرا خوانده و تو به سرعت به سوی آن شتافتی؛ خوردنی­های رنگارنگ برای تو آوردند و پی در پی، كاسه­های پر از غذا جلوی تو نهادند. گمان نمی­كردم مهمانی مردمی را بپذیری كه نیازمندان­شان با ستم محروم شده و ثروتمندان­شان بر سر سفره دعوت شده­اند. اندیشه كن در كجایی و بر سر كدام سفره می­خوری؟ پس آن غذایی كه حلال و حرام بودنش را نمی دانی دور بیفكن و آن چه را كه به پاكیزگی و حلال بودنش یقین داری مصرف كن[28]».

همچنین در جای دیگر به این شخص چنین نامه­ای می­نویسد:

«آگاه باش هر پیروی را امامی است كه از او پیروی می­كند و از نور دانشش روشنی می­گیرد، آگاه باش امام شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده و دو قرص نان رضایت داده است، بدانید كه شما توانایی چنین كاری را ندارید اما با پرهیزكاری و تلاش فراوان و پاكدامنی و راستی مرا یاری دهید. پس سوگند به خدا كه من از دنیای شما طلا و نقره­ای نیندوخته و از غنیمت­های آن چیزی ذخیره نكرده­ام. بر دو جامه كهنه­ ام جامه­ای نیفزودم و از زمین دنیا حتی یك وجب در اختیار نگرفتم و دنیای شما در چشم من از دانه تلخ درخت بلوط ناچیزتر است[29]!»

در ادامه این نامه در ضرورت پرهیز حاكم از تجملات و زرق و برق دنیا می فرماید:

«من اگر می­خواستم، می­توانستم از عسل پاك و از مغز گندم و بافته­های ابریشم برای خود، غذا و لباس فراهم آورم. امّا هیهات كه هوای نفس بر من چیره گردد و حرص و طمع مرا وا دارد كه طعام­های لذیذ برگزینم، در حالی كه در «حجاز» یا «یمامه» كسی باشد كه به قرص نانی نرسد و یا هرگز شكمی سیر نخورد یا من سیر بخوابم و پیرامونم شكم­هایی كه از گرسنگی به پشت چسبیده و جگرهای سوخته وجود داشته باشد… آیا به همین رضایت دهم كه مرا امیرالمؤمنین خوانند و در تلخی­های روزگار با مردم شریك نباشم و در سختی­های زندگی، الگوی آنان نگردم؟ آفریده نشده­ام كه غذاهای لذیذ و پاكیزه مرا سرگرم سازد[30]»[31].

** ویژگی دیگر حکومت حضرت حجت –عجل الله- همچون پدر امت، سادگی است. در روایات آمده است که حضرت مهدی –عجل الله- زهدی علی­گونه دارد. لباس حضرت زبر است و غذایش غیر از جو با سبوس نیست[32]. همچنین از امام رضا علیه السلام روایت شده که فرمودند:

«…و ما لباس القائم الا الغلیظ و ما طعامه الا الجشب[33]؛ (اگر قائم ما ظهور نماید) لباسي خشن و غیر لطیف خواهد پوشيد و خوراکش جز غذایی ساده و مقداری شیر نخواهد بود».

حضرت مهدی –عجل الله- در سادگی از پیامبر اسلام صل الله علیه وآله پیروی می‌کند[34]. امام برای خود بسیار سخت‌گیر است؛ لباس خشن می‌پوشد و نان جو می‌خورد. با وجود اين آن امام برای امت، بسیار مهربان است؛ زیرا مردم به او پناه می‌برند[35]. زندگی ساده حضرت، به دلیل این نیست که مجبور است و توان زندگی با تجمل را ندارد؛ زیرا در آن زمان زندگی مردم عادی بسیار خوب است و آنان از بهترین نعمت‌ها بهره‌مند هستند؛ زندگی ساده حضرت شاید به دلیل اهميت ندادن ايشان به زندگی دنیایی است همچون سیره پیامبر صل الله علیه وآله و پدارن بزرگوارش علیهم السلام.

[1]- الملاحم والفتن، ص 137.

[2]- لطف‌الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر، ص529.

[3]- محمد جواد برهانی، همایش بین المللی دکترین مهدوی، ويژگي هاي اجتماعي حكومت جهاني حضرت مهدي –عجل الله- در روايات.

[4]- نهج البلاغه، نامه51.

[5]- نهج البلاغه، نامه53.

[6]- على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ، دو جلدى، چاپخانه بنى هاشمى تبريز،1381.

[7]- منتخب الاثر، ص 482.

[8]- مجلسی، مجمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص 315.

[9]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص 390.

[10]- نهج البلاغه، نامه 53.

[11]- مثالب النواصب، ج1، ص222.

[12]- همان، ص 336؛ على بن عبدالكريم نيلى نجفى، منتخب الانوارالمضيئة، چاپ خيام، 1401 ق.

[13]- كلينى، محمد بن يعقوب، اصول كافى، ج 1، ص 25.

[14]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 52، ص 352.

[15]- بشارتی، محمدعلی، اسلام مجسم، ص206.

[16]- نهج البلاغه، خطبه157.

[17]- معادیخواه، عبدالحمید، فرهنگ آفتاب: فرهنگ تفضیلی مفاهیم نهج البلاغه، تهران، 1372، ج9، ص4697.

[18]- مجتبی تونه­ای، موعودنامه: فرهنگ الفبایی مهدویت، قم: عصر ظهور، 1388، ص388، به نقل از بحار الانوار، ج52، ص352، منتخب الاثر، ص305.

[19]- عن ابی جعفرعلیه السلام: «…و تؤتون الحکمة فی زمانه حتی ان المرئة لتقضی فی بیتها بکتاب الله تعالی و سنة رسول الله.» (بحارالأنوار، ج52، ص352)

[20]- قال الصادق علیه السلام: «اذا قام قائم آل‌محمد7 بنی فی ظهر الکوفة مسجداً له ألف باب و اتصلت بیوت الکوفة بنهر کربلاء.» (همان، ص337)

[21]- عن علیعلیه السلام: «کأنّی أنظر إلی شیعتنا بمسجد الکوفة و قد ضربوا الفساطیط یعلمون الناس القرآن کما انزل.» (همان، ص364)

[22]- نجم‌الدین طبسی، چشم‌اندازی به حکومت مهدی-عجل الله-، چاپ چهارم، قم: انتشارات بوستان کتاب، 1382 شمسی، ص183.

[23]- نهج البلاغه، نامه67.

[24]- ر.ک نامه 18 نهج البلاغه.

[25]- نهج البلاغه، نامه 27.

[26]- همان، خطبه229.

[27]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 52، ص 372.

[28]- نهج البلافه ، نامه 45، ص 553.

[29] همان، نامه 45، ص553.

[30]- همان كتاب نامه، 45، ص 555.

[31]- بصیری، محمد علی، مقاله: ویژگی های حاكم در سیره نظری و عملی امام علی علیه السلام.

[32]- مجتبی تونه­ای، موعودنامه: فرهنگ الفبایی مهدویت، قم: عصر ظهور، 1388، ص388، به نقل از بحار الانوار، ج52، ص1125.

[33]-  مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص358.

[34]- اشاره به حدیثی است که رسول خداصل الله علیه وآله فرمود: «(و هو) یقفو أثری لا یخطيء.» اعلام الهدایه، ص208.

[35]- برای تفصیل بیشتر رجوع شود به: لجنة التألیف، أعلام الهدایه، قم: انتشارات مجمع العالمی لاهل البیت، 1422قمري، ص221.